Zirai don nedir? Nasıl olur? Etkileri ve çeşitleri nelerdir? Zirai don nasıl engellenir?

İklim değişikliğinin tesirleri her geçen gün daha besbelli hale gelirken, ziraî üretim üzerindeki riskler de giderek artıyor. Birçok kişi, bilhassa çiftçiler ve tarım dalıyla ilgilenen vatandaşlar, internet aramalarında sıkça şu sorulara karşılık arıyor: Zirai don nedir? Hangi şartlarda oluşur? Eserlere tesiri ne olur? Kaç çeşidi vardır? Bu soruların karşılığı, hem tarımın geleceği hem de besin güvenliği açısından büyük kıymet taşıyor. Vatandaşların merak ettiği mevzu başlıkları ve değerli ayrıntılar haberimizde…

ZİRAİ DON NEDİR?

Tarımın en büyük doğal tehditlerinden biri olan zirai don, hava sıcaklığının 0°C’nin altına düşmesiyle ortaya çıkan ve bitkiler üzerinde yıkıcı tesirlere neden olan bir hava olayıdır. Beklenmedik soğuklar, bitkilerin en savunmasız anında onları vurur: Hücreler içerisindeki su donar, buz kristallerine dönüşür ve bu kristaller bitkinin hücre zarını tahrip eder. Bitkilerde büyüme yavaşlar, yapraklar kurur, meyveler ziyan görür ve birtakım hassas çeşitlerde tam manasıyla bir bitkisel vefat gerçekleşebilir.

ZİRAİ DON NASIL OLUŞUR?

Tarım dünyasında her mevsimin kendine mahsus bir zorluğu vardır. Fakat zirai don üzere bir durum bir gecede emeği silip süpürebilir. Bu doğal tehdit, hava sıcaklığının 0°C’nin altına düştüğü anlarda ortaya çıkar ve bitkilerde önemli hasarlara neden olabilir. Don olayı sırasında bitkinin dokularında bulunan su donar, hücre yapıları ziyan görür ve bu da randıman kayıplarına yol açar.

ZİRAİ DON NE VAKİT OLUR?

Zirai don en çok ilkbahar ve sonbahar devirlerinde olur. Bu aylarda sıcaklıklar ani değişimlere daha açıktır. Bilhassa çiçeklenme ve meyve verme devrinde yakalanan bir don, yalnızca o yılın mahsulünü değil, bazen üreticinin geleceğe dair umutlarını da dondurur.

İşte bu yüzden çiftçiler bu periyotta hava varsayımları titizlikle takip etmeli, anlık değişimleri göz arkası etmemeli ve erken ihtar sistemlerini faal bir biçimde kullanmalıdır. Bu tedbirler sayesinde, tabiatın bu sert imtihanına karşı hazırlıklı olmak mümkün olabilir.

ZİRAİ DON ÇEŞİTLERİ NELERDİR?

Tarımda verimliliği etkileyen en kritik tabiat olaylarından biri olan zirai don çeşitleri hayli fazladır. Sadece hava sıcaklığının sıfırın altına düşmesiyle değil, düşüşün derecesine nazaran verdiği ziyanlarla da dikkat çeker. Üreticilerin bu tehlikeyle uğraş edebilmesi için donun şiddet derecelerini ve bitkiler üzerindeki tesirlerini çok uygun tanıması gerekir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün datalarına nazaran, zirai don çeşitleri şunlardır:

Hafif Don (0°C ile -2.2°C arası):

Bu düzeyde görülen soğuklar ekseriyetle en hassas sebzelerde ve tomurcuklanmaya başlamış meyve ağaçlarında ziyana yol açar. Birinci bakışta fark edilmese de, hasat vakti yaklaştığında eser kalitesinde düşüşler ortaya çıkabilir.

Orta Şiddette Don (-2.2°C ile -4.4°C arası):

Daha düşük sıcaklıklar, bitkilerin genç sürgünleri, açmış çiçekleri ve yeni oluşan yapraklarını önemli halde tesirler. Bu düzeydeki don olaylarında kayıplar belirginleşmeye başlar; mahsulün büyük kısmı ziyan görebilir.

Kuvvetli Don (-4.4°C ve altı):

Bu, ziraî manada alarm düzeyidir. Yalnızca yüzeydeki yapraklar ve çiçekler değil, ağaçların gövdeleri, kısımları ve hatta kökleri bile don tesiriyle ziyan görebilir. Bu durum, kimi bitkiler için telafi edilemez sonuçlara neden olabilir.

Zirai donun tesirleri bölgenin mikroklimasına, toprağın yapısına ve bitki cinsine nazaran farklılık gösterse de, sıcaklık düşüşlerinin şiddeti direkt hasarın boyutunu belirler. Bu yüzden üreticilerin sırf soğuk hava dalgalarını değil, bu dalgaların ne kadar sert olacağını da dikkate alarak tedbir alması büyük ehemmiyet taşır.

ZİRAİ DONUN ETKİLERİ

Tarımda don olayları, sırf hava sıcaklığının düşmesiyle değil, bitkinin hangi gelişim evresinde olduğuna bağlı olarak değişen tesirleriyle üreticileri güç durumda bırakabiliyor. Her bitki çeşidi farklı sıcaklık eşiklerinde ziyan görürken, birebir çeşit bitki bile farklı devirlerde farklı ölçülerde etkilenebilir. Bu nedenle donla gayret stratejileri geliştirilirken, donun mahsul üzerindeki potansiyel ziyanlarını gerçek tahlil etmek büyük ehemmiyet taşır. Peki zirai donun tesirleri nelerdir?

Çiçeklenme Periyodunda Gelen Don: Bitkilerin en hassas periyotlarından biri olan çiçeklenme evresinde yaşanan ani sıcaklık düşüşleri, meyve tavrını önemli biçimde engelleyebilir. Bu devirde meydana gelen don, çiçeklerin yanmasına ve meyve oluşumunun büyük ölçüde sekteye uğramasına neden olur. Sonuç olarak, randımanda bariz düşüşler kaçınılmaz hale gelir.

Hasat Öncesi Don: Mahsul hasada yaklaşmışsa ve don meydana gelirse, eser fiziki olarak bozulmasa da içsel kalitesinde gerilemeler yaşanabilir. Bu da pazar pahasını düşürür. Örneğin, şeker oranı düşebilir, renk ve doku değişebilir yahut raf ömrü kısalabilir. Bu çeşit ziyanlar, direkt üreticinin gelirini tesirler.

Genç Sürgünler ve Yapraklar: Bitkinin erken gelişim periyodunda oluşan don olayları, bilhassa genç sürgünlerin ve yaprakların ziyan görmesine yol açar. Bu durum sırf o yılki randımanı değil, çok yıllık bitkilerde bir sonraki dönemin sağlıklı gelişimini de olumsuz etkileyebilir.

ZİRAİ DON NASIL ENGELLENİR?

Tarım, tabiatla ahenk içinde yürütülen bir ömür çabasıdır. Bu uğraşın en şiddetli imtihanlarından biri de zirai don olaylarıdır. Bitkilerin gelişimini tehdit eden bu tabiat olayı karşısında çiftçilerin elindeki en güçlü silah, hakikat müdafaa formülünü seçmek ve bunu vaktinde, tesirli bir biçimde uygulamaktır.

Her bölgenin kendine mahsus iklim şartları, arazi yapısı ve ziraî faaliyetleri farklılık gösterdiği için, donla gayrette tek tip bir tahlil her vakit kâfi olmayabilir. Yetiştirilen eserin cinsi, üretim formu ve tarım işletmesinin imkânları doğrultusunda en uygun, pratik ve ekonomik formül belirlenmeli; gerektiğinde birden fazla tahlil yolu bir ortada uygulanmalıdır.